Tütün Hastalıklarıyla Mücadele

Pek çok farklı alanda değerlendirilen ve dünyanın en önemli endüstri bitkilerinden biri olan tütünün kaliteli ve ekonomik açıdan verimli olması için yetiştiricilikte dikkat edilmesi gereken faktörler bulunur. Özellikle hastalıklardan korunmak için kültürel ve kimyasal mücadeleye önem verilmesi, kaliteli tütün elde etmenin başlıca koşuludur.

Tek yıllık otsu bir tarım ürünü olan tütün (nicotiana tabacum), patlıcangiller (solanaceae) familyasında sınıflandırılır. 0,75-1,75 m boylarına varabilen çift çenekli bitki, haziran ve ağustos ayları arasında pembe-kırmızı renkte, tüp şeklinde, sivri dişlere sahip çiçekler açar. Bitkinin gövdesi tüylüdür ve silindir şeklindedir. Yaprakları ise yapışkan, tüylü, kokulu, büyük ve acıdır. Yapraklar kısa saplı ya da sapsız olabilir. Tütünün küçük tohumlu meyveleri ise oval ve uzundur.

Anavatanı Amerika kıtası olan ve endüstri bitkileri arasında yer alan tütün, günümüzde anavatanı dışında başlıca Çin, Hindistan ve Brezilya’da üretilir. Türkiye’de ise Ege Bölgesi başta olmak üzere İç Anadolu Bölgesi dışında her bölgede tütün yetiştiriciliği yapılmaktadır.

Tütün çeşitleri şu şekildedir:

• Puro tütünü,
• Şark tütünü,
• Virginia,
• Burley,
• Maryland,
• Koyu renkli tütün.

Türkiye’de genel olarak kaliteli, küçük ve ince yapraklı şark tütünü üretilmektedir. Şark tütünü yapraklarından tömbeki tütünü, pipo tütünü ve çiğneme tütünü elde edilir.

Tütün farklı bölgelere adapte olabilir, ancak dona karşı hassas bir bitkidir. Tohumların çimlenmesi sırasında ortalama hava sıcaklığının 13°C-15°C arasında olması gerekir. Özellikle 10°C’nin altındaki sıcaklıklarda tütün bitkisi gelişme gösteremez. Gelişmenin sorunsuz gerçekleşmesi içinse sıcaklık 25°C civarında olmalıdır. Yaklaşık 40°C’nin üzerine varan sıcaklıklarda ise büyüme gerilemeye başlar.

Tütün yetiştiriciliğinde bitkinin su isteği de dikkat alınır. 500-800 mm aralığında yağış alan ve nem oranı %55-60 arasında olan bölgeler idealdir. Ege ve Karadeniz Bölgesi’nde yetiştirilen bitkiler genellikle sulanmaz, ancak Ege Bölgesi’nde kurak geçen yıllarda 1-2 defa su verilebilir. Diğer bölgelerde sulama ihtiyacı yılda 2-4 kere arasında değişir.

Tütünün gelişmesi için drenajı iyi olan ve köklerin hava alabileceği topraklar uygundur. Nötr ya da hafif asitli olarak nitelendirilen, pH değeri 5,5-6,5 arasında olan topraklarda ekim yapılabilir. Ancak tütün çeşidine göre ideal toprak yapısı ve organik maddelerin oranı değişkenlik gösterebilir.

Tütün yetiştiriciliğinde çoğaltma için tohum kullanılır. Kaliteli, tütün zararlıları ve hastalıklarına karşı dayanıklı ve iyi ıslah edilen tohumlarla yüksek oranda verim elde edilebilir. Tütün yetiştiriciliğinde, vejetasyon süresini kısaltmak amacıyla, tohumlardan fide yetiştirilir ve bu fideler sonradan tarlaya geçirilir. Fideler sıcak, soğuk ve ılık yastıklarda yetiştirilebilir. Fide yetiştiriciliğinde ideal sıcaklık 5-38°C aralığıdır.

Tütün yetiştirmek için sonbaharda ekim alanının sürülmesi gerekir. Bu işlemin derin yapılması önemlidir. Havalandırılan toprakta bulunan yabancı otlar temizlenir. Bu sayede kış mevsiminde düşen yağmurun toprakta kalması sağlanır. İlkbaharda yapılan ikinci sürüm ise ekim işleminden 1 ay önce yapılır. Toprağın tipine göre tüm sürüm ve havalandırma işlemlerinin zamanında yapılması önemlidir.

Tütünün kaliteli olması için besin isteği, gübre, sulama ve bakım periyotlarına dikkat edilmesi gerekir. Ürünün yıllara göre kalitesi, özellikle toprağın içerdiği besin maddeleriyle doğrudan ilişkilidir. Tütünün ihtiyaç duyduğu organik maddelerin başında potasyum, magnezyum, kalsiyum, azot ve fosfor gelir.

Şark tütünleri başta olmak üzere çoğu tütün çeşidi gübrelemeye ihtiyaç duymaz. Çünkü gübrede bulunan fazla azot, nikotin ve protein oranının artmasına ve ürünün kalitesinin düşmesine neden olur. Ancak toprağın türüne göre potasyum ve fosfor içerikli gübrelerle uygulama yapılabilir.

Tütün bitkisinin büyümesine ve gelişmesine engel olan tütün hastalıkları, alınacak önlemler ve tütün ilaçlarıyla en az zararla atlatılabilir.

Toprakta ve toprak üzerinde yer alan bitki artıklarında bulunan çeşitli mantarlar, çökertme hastalığına neden olur. Hastalığın ilk belirtisi, yeni çıkan fidelerin yapraklarında açık sarı ya da kahverengi görünümdür. Bu sararmış fideler, özellikle tohumun çimlenmesinden sonra fide çıkmayan boş alanların yakınlarında görülebilir. Enfeksiyon ilerledikçe sararan bölgeler koyulaşır ve köke yakın yerlerde çürüme başlar.

Çökerten hastalığına karşı alınacak kültürel önlemlerin başında fide dikilen alanın seçimi gelir. Dikim alanının bol güneş görmesi ve su tutmaması, fide yastıklarının ise düzenli olarak havalandırılması gerekir. Kimyasal mücadelede ise dikim alanına uygun olarak belirtilen miktarda Serenade* kullanımı uygundur.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Fungal bir patojen olan tütün mildiyösu, hasattan sonra ekim alanında kalan sapların üzerinde misel formda meydana gelir. İlkbaharda ise rüzgâr gibi çevresel faktörlerle yeni ekinlerin üzerine yayılır. Hastalığın yayılması için ideal hava sıcaklığı 18-24°C’dir. Bu derecenin üzerinde ve 2°C’nin altında patojenin yok olma ihtimali yüksektir. Tütünün hassasiyetine ve çevre şartlarına göre tütün mildiyösunun kuluçka süresi 4 ila 11 gün arasında değişiklik gösterir.

Patojen, en çok genç ve sarı renkteki fidelerde görülür. Fidelerin yapraklarının uçlarının kıvrılmasına ve bombeli bir şekil almasına neden olur. Yaprakların alt yüzeyinde grimsi-beyazımsı küf öbekleri meydana gelir. İlerleyen zamanlarda tüm yaprakların enfekte olmasıyla bitkinin gelişimi durur.

Hastalıktan kurtulmanın kimyasal ve kültürel yolları mevcuttur. Kültürel mücadelede, öncelikle ekimden önce hastalığa dayanıklı tohumların seçilmesi gerekir. Fideler, bol güneş alan belli bir alanda toplu şekilde bulunmalıdır. Tohum aralıklarının çok sık olmaması da önemli bir noktadır. Hastalıklı fideler ayıklanıp yok edilmelidir. Kimyasal mücadelede ise uygun görülen miktarda Serenade* kullanımı önerilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Tütün yaprakları 90-120 gün içinde tam olgunluğa ulaşır. Bu sırada yapraklar uçlardan kıvrılmaya ve sararmaya başlar. Tam olgunlaşma, aynı zamanda yüksek kalite anlamına da gelir. Bitkinin hasadı, aynı anda olgunlaşan yaprakların (eller) kesilmesi/kırılmasıyla yapılır.

Tütün hasadı el ile yapılır. Sıcaklığın çok yüksek olmadığı sabahın erken saatlerinde hasada başlanabilir. Olgunlaşan yapraklar el ile, ürüne zarar vermeden kırılır ya da sap kesilir. Hasat sırasında yalnızca bu olgunlaşan yapraklar toplanmalı, ham yapraklar bırakılmalıdır.

Tütün yaprakları, toplandıktan sonra sırasıyla dizme, soldurma, kurutma ve tavlama işlemlerine tabi tutulur. Tütün denkleme işlemi ise bitkinin nakliyatı yapılmadan önce yapılır.

• Çukurova Üniversitesi
• Ankara Üniversitesi
• TABİDER Tarım Bilincini Geliştirme Derneği
• Tarım ve Orman Bakanlığı
• Tütün Eksperleri Derneği