Haşhaş Hastalıklarıyla Mücadele

Hastalık ve zararlıların konukçusu olabilen yabancı otlar, haşhaş tarlalarında verimliliği azaltarak zarara yol açabilir. Bol miktarda ve pazar değeri yüksek ürünler elde edebilmek için haşhaşa zarar veren yabancı otlarla mücadele etmek gerekir.

Gelincikgiller (papaveraceae) familyasına ait olan haşhaş, tek yıllık bir kültür bitkisidir. Bitkide kazık kök sistemi bulunur. Yan köklerin gelişimi genellikle daha zayıftır. Bitki yaprakları bulundukları yere göre farklı şekillere sahiptir. Bir metreye kadar boyu uzanan bitkide, ana sap ve her bir dalda bir adet çiçek yer alır. Haşhaş meyvesi yaygın bir şekilde kapsül olarak isimlendirilir.

Haşhaş kapsülünde bulunan morfin, thebain ve kodein gibi alkaloidler işlenerek ilaç sektöründe kullanılır. Bu maddeler uyuşturucu maddelerin yapımında da kullanıldığı için haşhaş üretiminden satışına dek gerekli yasal izinlerin alınması şarttır. Kontrollü bir şekilde izlenen ürünler çizilmemiş halde alınarak tıbbi amaçlı kullanıma uygun hale getirilir. Çizilen kapsülden geriye kalan kabuklar olan küspe, hayvan yemi olarak değerlendirilir.

Haşhaş tohumlarında yüksek oranda bulunan yağ içeriği endüstriyel olarak kullanılır. Tohumlar genellikle gri-mavi, sarı-beyaz, kahve tonları veya pembe renkte olacak şekilde geniş bir çeşitlilik gösterir. Beyaz tohumlar, en yüksek yağ oranı bulunduran çeşittir. Sarı tohumlar çoğunlukla pastacılıkta ve boya sanayinde kullanılırken mavi ve beyaz tohumlar ise kozmetik ve pastacılık alanlarında kullanılır.

Haşhaş, güneş ve sıcaklık seven bir bitki olmasıyla ışıklanmanın uzun olduğu yerlerde verimli bir şekilde üretilebilir. Yeterli nemin olduğu koşullarda 4°C’de ve 7-12 gün içerisinde çimlenir. Eğer yağış ve nem çok yüksek olursa döllenmede aksamalara yol açar ve tohumun veriminde azalma meydana gelir. Aşırı nemli ortamlar haşhaş hastalıkları açısından risklidir. Bitkinin vejetasyon döneminde ışıklanmanın doğru düzeyde olması kapsüldeki morfin oranını yükseltir.

Haşhaş 4-5 yapraklı döneminde düşük sıcaklıklara karşı dayanıklılık göstermesi bakımından kışlık olarak da yetiştirilebilir. Bitkinin çıkışı geciktiğinde dona karşı hassas hale gelir ve çok soğuk geçen kışlar ilk yapraklarda ölüme yol açabilir. Sert rüzgârlar da bitkide eğilmeye sebep olacağından kapsüller zarar görebilir. Yetiştiriciliği için en uygun alanlar kumlu-tınlı, hafif ve su tutma özellikli topraklardır. Ağır, havalanmayan ve aşırı killi topraklar haşhaş tarımı için uygun değildir.

Haşhaş yetiştiriciliği güvenlik sebebiyle köy ve kasaba gibi yerleşim yerlerine yakın olan küçük arazilerde gerçekleştirilir. Tohum seçiminde sertifikalı, kendine has koku ve rengini kaybetmemiş, çimlenme yeteneği yüksek olanlara yönelmek gereklidir. Haşhaş tohumları çok küçük olduğundan gelişimleri zayıf olacağı için toprağın iyi işlenmesi önemlidir. Tohum ekimi mibzerle 1-1,5 cm derine olacak şekilde yapılır. Bitkinin çıkışını kolaylaştırmak için hardal tohumuyla karıştırılarak ekilebilir. Seyreltme döneminde hardallar tarladan uzaklaştırılır.

Haşhaş ekimi için uygun mesafeler şu şekildedir:

• Sıra mesafesi: Kıraç ortamda en fazla 30 cm, yağışlı koşullarda en fazla 60 cm
• Sıra üzeri: Kıraç ortamda 10-20 cm, yağışlı koşullarda en fazla 30 cm

Haşhaş tek başına toprağı yormasa da yetiştiriciliğinde sağlıklı ve bol ürünler elde etmek için münavebeye sokulması önerilir.

Haşhaş bakım sürecinde toprağın beslenmesini sağlamak kapsüllerin verimliliği ve kalitesi için önemlidir. İlk sürüm döneminde toprak, yanmış çiftlik gübresiyle zenginleştirilmelidir. Toprak tahlillerine göre azot, fosfor ve potasyumdan zengin gübrelerle bitkinin ihtiyaçları karşılanmalıdır.

Haşhaşın çimlenmesi için ortam neminin yeterli olması gerekir. Bitkinin yetiştiriciliği sürecinde su stresine girmemesi için kurak dönemlerde yağmurlama sulama yöntemiyle sulanmalıdır. Güzlük yetiştirilen bitkilerde tomurcuklanma döneminde bir kez olmak üzere sulama yapılırken yazlık haşhaşta ise tomurcuklanmaya ek olarak çiçeklenme döneminde de olacak şekilde 2 defa sulama yapılır.

Haşhaş ekimini takip eden ilk ay itibariyle gelişime destek olmak amacıyla yabancı otlara yönelik mücadele sürdürülmelidir. İlk çapalama ve seyreltme işlemleri kış biterken, bitki 7-10 yapraklı olduğunda yapılır. Bundan ortalama 20 gün sonra ikinci çapa ve ardından boğaz doldurma işlemi gerçekleştirilir. Haşhaş bitkisinin yan kökleri zayıf olduğundan aşırı yağış sonrası gelen kuvvetli rüzgarlarla yan yatmaması için boğaz doldurma işlemi uygulanmalıdır.

Haşhaş tarlalarında ortaya çıktığında bitkiyle rekabete girerek ürün kalitesini düşüren yabancı otlardan bazıları şunlardır:

Darıcan, buğdaygiller (poaceae) familyasına ait, tek veya çok yıllık bir bitkidir. Sürünücü bir gövdeye sahip olup 20-80 cm uzunluğuna ulaşır. Salkım şeklindeki çiçekleri mor veya yeşil renkte ve sert tüylü başakçıklara sahiptir. Bulunduğu tarlalarda toprağın azot seviyesini düşürerek mahsul verimini azaltır. Virüs hastalıkları için de risk oluşturan darıcan otunun görüldüğü tarlalarda Laudis* ilacı kullanılarak mücadele verilebilir. Hasattan 70 gün öncesine dek, haşhaş ve yabancı otların 2-4 yapraklı gelişim dönemlerinde uygulanabilir. Uygulama, rüzgârın olmadığı sakin bir havada, dekara 20-40 litre su gidecek şekilde gerçekleştirilmelidir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Gelincikgiller (papaveraceae) familyasına ait bir bitki olan hıdırellez otu haşhaş tarlalarında ortaya çıktığında bitkinin besinlerine ortak olarak gelişim sürecini sekteye uğratır. Tarlalarda verimliliğin azalmasını önlemek için hıdırellez otuyla mücadelede Laudis* ilacından faydalanılabilir. Haşhaşın ve yabancı otun 2-4 yapraklı döneminden itibaren hasada 70 gün kalıncaya dek ilaçlama yapılabilir. Uygulamanın, rüzgârsız bir günde ve sabah çiy kalktıktan veya öğleden sonra yapılması gerekir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Yabani hardal, turpgiller (brassicaceae) familyasının üyesi olan tek yıllık geniş yapraklı bir bitkidir. Salkım şeklindeki çiçekleri kükürt sarısı rengindedir. Tohumlarıyla çoğalabilen bu bitkinin haşhaş tarlalarında görülmesinin ardından gelişiminin hızlandığı 2-4 yapraklı döneminde Laudis* ilacı kullanılarak mücadele verilebilir. İlacın rüzgârsız bir havada ve sabah çiy kalktıktan veya öğleden sonra uygulanması gerekir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Haşhaş hasadı afyonun ve tohumun hasat edilmesiyle iki aşamada gerçekleştirilir. Türkiye’de kapsül çizimi yasak olduğundan afyon hasadı yapılmaz. Kuruyan kapsüller sapla birleştiği noktadan kırılarak elle toplanır. Her kapsül farklı zamanda olgunlaşacağından hasat birkaç seferde tamamlanır. Güneşe daha fazla maruz kalan ürünlerin kapsüllerinde açılmalar görülebilir.

• Toprak Mahsülleri Ofisi Genel Müdürlüğü
• Tarım Ziraat
• Tarım ve Orman Bakanlığı
• Ondokuz Mayıs Üniversitesi
• Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi
• Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi