Buğday Hastalıkları ve Yabancı Otlarla Mücadele

Farklı iklimlere başarıyla uyum sağlayabilen buğdayın yetiştiriciliğinde kaliteli ve verimi yüksek ürünler elde etmek, gübreleme ve sulamanın yanı sıra bitki hastalıkları ve yabancı otlarla doğru şekilde mücadele etmeyi gerektirir. Bu mücadele sürecinde en etkili yöntemlerden biri, herbisitlerin (bitki öldürücü ilaçlar) kullanımıyla bitkiye zarar verici etkenleri kontrol altına almaktır.

Poaceae (buğdaygiller) ailesine ait olan buğday (triticum); kendi kendine döllenen bir kültür bitkisi olup, başak şeklinde çiçeklerinin içinde tohum taşır. Buğday taneleri, buğday türüne bağlı olarak iri-uzun veya ufak-yuvarlak şekillerde ve beyaz, açık sarı, kehribar veya esmer renklerde olabilir.

Buğday, botanik özelliklerine göre 3 farklı türe ayrılır:

• Makarnalık (Triticum durum)
• Ekmeklik (Triticum vulgare)
• Bisküvilik (Triticum compactum)

Bu sınıflandırmanın yanı sıra ticari olarak tanelerinin sertliğine ve rengine göre ayrılan buğday, ekim zamanlarına bağlı olarak yazlık ve kışlık olarak da sınıflandırılabilir.

Buğday; yüksek sıcaklık ve nemden olumsuz etkilenen, ılık ve serin iklim koşullarını seven bir tahıldır. İlk gelişim evrelerinde bitkinin gelişimi için ideal koşullar 5-10°C sıcaklıkta ve nemin %60’ın üzerinde olduğu ortamlardır. İleri gelişim evrelerinden sapa kalkma döneminde ise sıcaklığın 10-15°C arasında ve %66 oranında nemin bulunduğu, ışığın az olduğu koşullar uygundur. Başaklanma evresindeki yüksek sıcaklık buğday tanelerinin kalitesini artırır.

Bitkinin niteliği açısından en uygun topraklar;

• Derin,
• Killi-tınlı,
• Su tutma kapasitesi %25-30 olan,
• 500-600 mm civarında yağış alan topraklardır.

İdeal koşulların sağlandığı yerlerde genellikle makarnalık türler yetiştirilirken, gerekli şartları orta düzeyde karşılayan ortamlarda ise ekmeklik türlerin ekimi tercih edilir.

Tarım alanlarında toprağa aynı bitkinin üst üste ekilmesi toprağın verimini düşürerek bitkide oluşacak hastalıkları artırır. Bu sebeple buğday yetiştirmede ekim nöbeti yöntemi uygulanır. Kuru koşullarda mercimek ve arpa gibi diğer kültür bitkileriyle nöbetleşe ekilen buğday; sulu koşullarda ise pamuk, sebze, yem bitkileri ve yer fıstığı, susam, mısır, ayçiçeği gibi diğer ürünlerle dönüşümlü olarak yetiştirilir.

Buğday hasadından en yüksek verimi almak için uygun gübreleme ve sulama işlemlerinin yapılması gerekir. Bitkinin yetiştirildiği kuru veya sulu koşullara göre kullanılacak olan azotlu ve fosforlu gübre miktarı değişkenlik gösterir. Buğday ekimiyle birlikte azotlu gübrenin yarısı ve fosforlu gübrenin tümü, azotlu gübrenin kalan yarısı ise kardeşlenme döneminin başlangıcında verilir.

Buğdayın ekildiği mevsimde topraktaki nem oranı düşük ise kuraklık nedeniyle bitkinin strese girmesini önlemek amacıyla sulama yapılmalıdır. Su vermek için en uygun zaman nem kontrol çubuklarıyla belirlenmeli ve sulama toprağın 90 cm derinliğine ulaşacak düzeyde yapılmalıdır.

Buğday yetiştiriciliğinde öne çıkan diğer bakım uygulamaları, bitki hastalıkları ve yabancı otlarla mücadeledir. Kardeşlenme döneminin sonunda veya sapa kalkma döneminin öncesinde uygulanacak olan buğday ilaçları sayesinde bitkinin gelişim sürecinde sağlığı korunabilir.

Ürün kalitesini düşüren buğday hastalıkları şunlardır:

Önceki hasat döneminden kalan hastalıklı bitki kalıntıları veya aşırı azotlu gübreleme sonucu görülebilen bu hastalık, oksijeni yetersiz topraklarda baş göstererek bitkinin kökünde ve kök boğazında çürümelere sebep olur. Hastalık nedeniyle beslenmesi zayıflayan bitki başak vermeden, vaktinden erken sarararak ölür. Hastalığın görüldüğü tarlalarda 100 kg tohum başına 50 ml olacak dozda Lamardor New*  buğday ilacından yararlanılabilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Çiçeklenme döneminde, hastalıklı buğdaylardan rüzgârla taşınarak diğer bitkilerde ortaya çıkan rastık sonucu başakta çiçek organlarının yerini siyah spor kümeleri alır. Rüzgârla etrafa dağılan bu sporlar bitkide yalnızca başak ekseninin kalmasına neden olur. Mücadelesinde Lamardor New* kullanılması önerilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Henüz olgunluğa erişmemiş buğdayları daha çok etkileyen septorya, bitki yaprağında lekeler oluşmasına ve bitkinin kurumasına yol açar. Erken ve sık ekimden kaçınmakla önlenebilecek olan septoryanın görüldüğü tarlalarda Lamardor New* ilacı ile homojen bir kaplama sağlanarak hastalık kontrol altına alınabilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Sporlarla bitkiye bulaşarak buğday tanelerinin içini dolduran sürme, bitkinin boyunda kısalmalara ve bitkinin mavimsi ya da yeşilimsi-grimsi bir renk almasına neden olur. Kötü kokulu sporlarla dolan buğday taneleri hasadın kalitesini hatırı sayılır derecede düşürür. Mücadelesinde Lamardor New* ilacı fayda sağlayabilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Buğday bitkisinin ekildiği alana yayılarak su, besin ve ışık kaynaklarının tüketiminde rekabet oluşturup, elde edilen son ürün hacminde azalmaya yol açan yabani ot türleri şunlardır:

Tilki kuyruğu, 60-140 cm’ye dek uzayabilen tek yıllık bir ottur. İnce ve silindirik yapıda başaklara sahip olan bu yabani ot, fazla su alan ortamlarda hızla çoğalarak metrekarede 160 sapa kadar ulaşabilir. Verim kaybına yol açmaması için buğdayın ve yabancı otların çıkışından önce uygun dozda Kelt WG 85* buğday ilacı kullanılması önerilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

İnce delice, ince ve uzun başaklara sahip olan, hafif yatık görünümlü sert bir bitkidir. 15 ila 60 cm’ye dek uzayabilen bitkinin uzamış ve keskin, altı parlak olan yaprakları bulunur. Bu yabancı otun çıkış öncesi ile buğdayın 1-2 yapraklı döneminde Kelt WG 85* kullanımıyla kontrol altına alınabilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Çayır salkım otu; koyu yeşil renkte, son derece sık ve ince dokulu bir çim örtüsü oluşturarak 10 ila 40 cm’ye dek uzayabilen bir bitkidir. Kendini çabuk yenilemesi ve hızlı yayılma eğiliminde olmasıyla dayanıklılık sergileyen çayır salkım otu ile mücadelede Kelt WG 85* uygulanması destekleyici niteliktedir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Tarla köpek papatyası, 20-50 cm uzunluğunda ve dilsi beyaz yapraklı, çiçeklerinin ortası sarı olan yıllık bir bitki türüdür. Kötü kokulu ve tarım alanları için zararlı olan bu otsu bitki ile başa çıkmada Kelt WG 85* ilacı kullanılır.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Dilkanatan otu; tek veya iki yıllık ömrü olan ve sarmaşık gibi büyüyen, tırmanıcı ve dikenli bir ot türüdür. Çıkışı beklenmeden ve buğdayın çıkışı öncesinde Kelt WG 85* uygulanması ile yayılımı önlenebilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Verimli toprakları seven bir bitki türü olan ballıbaba beyaz, eflatun veya sarı çiçeklere sahip olup, hızlı bir yayılım gösteren tek veya iki yıllık ömürlü bir otsu bitkidir. Bu bitki türünün yayılımını önlemek için kullanım talimatlarında belirtilen dönemlerde Kelt WG 85* ilacından faydalanılır.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Papatyagiller familyasına ait bir bitki türü olan hakiki papatyanın 15-35 cm boylarında olan gövdesi tüysüzdür ve altın renkte çiçeklere sahiptir. Zarar yapma potansiyeli son derece yüksek olan bu bitki ile mücadelede Kelt WG 85* kullanılması önerilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Gelincik; 30-50 cm boylarında, dik ve tüylü bir sap üzerinde yer alan kırmızı renkli çiçekler ve böbrek şeklinde kahverengi tohumlarla karakterize bir bitkidir. Sıklıkla tahıl ve buğday tarlalarında görülür. Gelinciğin vereceği zararlardan kaçınmak için Kelt WG 85* koruma ürününün önerilen dönemlerde kullanılması tavsiye edilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Bülbül otu; 30-60 cm boylarında, yuvarlak ve dik bir gövdeye sahip, dişli yaprakları ve küçük soluk sarı renkte çiçekleri olan, tek yıllık bir bitkidir. Tınlı kumlu toprakları sevmesi nedeniyle tarlalarda görülme olasılığı yüksektir. Otun çıkma döneminden önce ve buğdayın çıkışının öncesinde Kelt WG 85* ilacının kullanılmasıyla tarlalarda oluşumu ve yayılımı önlenebilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Yavşan otu, kökleri oldukça geniş bir alana yayılabilen ve killi toprakları sevmesiyle tarlalar için potansiyel zararlar barındıran bir bitki türüdür. Bu otsu bitki ile mücadelede Kelt WG 85* kullanılması etkili bir çözüme yardımcı olabilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Yabani yulaf çok tüylü tohumları ile buğdaydan ayırt edilir. Çimlenmesi için uygun koşullar sağlayan topraklarda 7-10 yıla kadar canlılığını sürdürebilir. Kısır yabani yulaftan kurtulmak için buğdayın 1-2 yapraklı döneminde ve yabancı otlar baş göstermeden Kelt WG 85* ilacının uygun dozda kullanım sağlanmalıdır.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Ülkemizde, buğday hasat zamanı buğday yetiştirilen bölgelere göre farklılık göstermektedir. Ekim dönemini takip eden sürece endeksli olarak en uygun hasat zamanı belirlenir. Doğru hasat zamanının bir göstergesi, tanedeki nem oranının %13,5’e ulaşmasıdır. Bitkinin tamamen sarardığı ve tanelerin sertleştiği dönemde biçerdöver ile hasat gerçekleştirilir. Hasadın erken yapılması, saplardaki nemden dolayı süreci zorlaştırır. Buna karşılık hasatta geç kalınması ise sertleşen taneler düşeceği için elde edilen ürün miktarında azalmaya neden olur.

Faydalanılan Kaynaklar:

-          İstanbul İl Tarım ve Orman Müdürlüğü

-          Tarım Kütüphanesi

-          Ondokuz Mayıs Üniversitesi

-          Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

-          Tohum Dağıtıcıları Alt Birliği