Domates Zararlı ve Hastalıklarıyla Mücadele

Güney Amerika ülkelerinden yayılan domates, hem ekonomik olması hem de vitamin yönünden zengin olması sebebiyle sık tüketilen sebzeler arasında bulunur. Örtü altı yetiştiriciliği sayesinde her mevsim erişilir olsa da pazar kalitesinin korunmasında tarla ve seralarda ortaya çıkan hastalık ve domates zararlılarıyla mücadele etmek gerekir.

Patlıcangiller (Solanaceae) familyasına ait olan domates otsu bir bitkidir. Kazık kök sistemleri toprağın 2 metre derinliğine uzanır. Meyveleri salkım şeklinde olduğundan üzümsü meyveler grubuna dahil edilir. Meyveleri çeşide bağlı olarak renk, şekil, irilik, kabuğunun kalınlığı, meyve eti ve çekirdeklerinin yapısı bakımından farklılık gösterir.

Domates farklı değişkenler üzerinden şu şekilde sınıflandırılır:

Kullanım amaçlarına göre:

1.  Sofralık,
2.  Sanayilik.

Morfolojik yapılarına göre:

1. Bodur,
2. Yarı bodur veya yarı sırık,
3.  Sırık.

Olgunluk zamanlarına göre:

1. Erkenci,
2. Orta,
3.  Geççi.

Domates açıkta (tarla) veya turfanda (sera) yetiştirilebilen, sıcak ve ılık iklim bitkisidir. Döllenmesinde sorun yaşanmaması için sıcaklığın uygun düzeyde olması gerekir. Yüksek sıcaklıklar çiçeklerde dökülmeyle sonuçlanırken, 15°C altındaki sıcaklıklar ise gelişimi sekteye uğratır.

Domates yetiştiriciliği için ideal sıcaklıklar şu şekildedir:

•  Serada 18-20°C,
• Tarlada 15-28°C.

Gece ve gündüz arasında 6-7°C’lik fark olması, bitkinin meyve bağlamasını ve meyvelerin renklenmesini olumlu etkiler. Olgunlaşma sürecinde meyve dökümlerini önlemek için, güneşi 6 saat boyunca doğrudan alabilmesi gerekir.

Domates tarımında;

• Geçirgen
• Humuslu ve besin maddelerinden zengin,
• Tınlı,
• pH seviyesi 6.0 olan,
• Az tuzlu topraklar yetiştiricilik için uygundur.

Domates yetiştiriciliği; tohumlardan sıcak yastıklarda üretilen fidelerin 15-20 cm’ye ulaştıklarında asıl yetiştirilecekleri yere dikilmesiyle gerçekleştirilir. Toprağın verimsizleşmesini önlemek adına hızlı gelişen, yüzeysel köklü bitkilerle münavebeye girilerek ekim nöbeti uygulanmalıdır.

Domates farklı ortamlarda şu tekniklerle yetiştirilir:

• Serada: Sırık domates çeşitleri tercih edilmelidir. Yetiştirme koşullarına göre ekim tarihi belirlenir. Çift sistemde fideler 90x50x40 cm, tekli sistemde 100x50x45 cm aralığında dikilir.

• Tarlada: Ağır ve killi topraklar haricinde doğrudan ekim yapılabilir. Tohum ekimi, bahar aylarına yaklaşırken toprağın 1-2 cm derinliğine yapılır. Fidelerin dikimi ise ocak-nisan ayları arasında gerçekleştirilir.

Domates toprakta azot, fosfor, potasyum, magnezyum ve kalsiyum ister. İlk meyveye kadar azotlu gübre verilmemelidir. Toprağı humus yönünden zenginleştiren yanık çiftlik gübreleri uygulanabilir.

Domates; çimlenme, gelişme ve mahsul evrelerinde susuzluğa duyarlıdır. Aşırı sulama bitkinin hastalanmasına yol açacağından, sulama aralıklarının belirlenmesinde toprak durumu ve iklim gözetilmelidir.

Sulama şu şekilde yapılır:

• Sera: İlk meyveye dek su ihtiyacı çapalamayla karşılanır. Sonrasında, sıcak havalarda 5-7 günde bir sulanır.

• Tarla: İlk meyveden sonra toprak şartlarına göre 5-10 günde bir sulama yapılır. Karık sulama uygulanan tarlalarda suyun kök boğazına değmemesi için sırta dikim yapılmalıdır. 

Fidelerin yetiştirilecekleri asıl yere dikilmesinden 2 hafta sonra toprağın havalanmasını sağlamak için çapalama yapılır.

• Koltuk alma: Gövdeyle yan dalların birleştiği yerdeki sürgünler bitkinin besinlerini sömürerek daha az çiçeklenmeye yol açtığından alınmalıdır.

• Yaprak alma: Havalanma ve ışıklanmanın iyileştirilmesi için olgunlaşmaya başlayan salkımların altındaki yapraklar kopartılmalıdır.

• Uç alma: Meyvenin olgunlaşmasını hızlandırmak ve erkencilik için salkım üstünden tepe sürgünü koparılır. 

Sıcaklığın düştüğü aylarda topraktaki su kaybını önlemek veya serada nispi nemi yükseltmek için toprak yüzeyinin baklagiller, çiftlik gübreleri, torf ya da perlit gibi ürünlerle 2-2,5 cm kalınlığında kaplanması gerekir. 

Serada verim kaybına neden olan domates bitkisi hastalıklarından biri şudur:

Fungal hastalıklardan biri olan mildiyö, bitkinin yaprakları üzerinde ileride siyaha dönecek olan sarımsı-yeşilimtrak lekelerle belirti verir. Meyve ve dallar üzerinde de hasara yol açabilen domates mildiyösü, nemin yüksek olduğu koşullarda salgına dönüşür. Hastalığın her yıl görüldüğü bölgelerde sırık domates yetiştiriciliği yapılması tavsiye edilir. Hastalık etmeninin görüldüğü seralarda, kimyasal mücadele için hasattan 7 gün öncesine dek Moltovin* kullanılabilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Seralarda karşılaşılan domates zararlılarından bazıları şunlardır:

Bir iç parazit türü olan kök-ur nematodları, bitkinin kök sisteminde oluşturduğu urlarla bitkinin besin alımını sekteye uğratır. Gelişimi giderek duran bitkide çiçek ve meyvelerde dökülme gerçekleşir. Seralarda enfekte ettiği domateslerde büyük urlara yol açan bu zararlı ile mücadelede BioAct + Velum Prime SC 400* ilacı damla sulama sistemi ile toprağa uygulanabilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Beyaz sinek larvaları, gelişimleri için gerekli olan proteini bitkilerin öz suyunu emerek karşılar. Virüs taşıyıcısı olmaları sebebiyle seralarda büyük tehlike yaratan ve domateste düzensiz olgunlaşmaya neden olan beyaz sinek larvalarından yaprak başı 5 adet görüldüğü anda, bitkilerin korunması adına hasattan 3 gün öncesine dek Movento* ilacından yardım alınabilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Örtü altı yetiştiriciliğinde karşılaşılan zararlılardan biri olan iki noktalı kırmızı örümcek, bitki öz suyunu emerek yaprakların sararıp kurumasına ve zamanla dökülmesine sebep olur. Ürün verimliliğinde önemli bir düşüşe sebep olan bu zararlı ile mücadelede Requiem EC 152* ilacı önerilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Sera beyaz sineği olarak da bilinen bu zararlı, larva evresinden itibaren bitkilerin öz suyunu emerek zayıflamalarına neden olur. Beslenmesi esnasında salgıladığı yapışkan maddeyle bitki fotosentezinin bozulmasına yol açarak ürünlerin pazar değerini düşürür. Serada yaprak başına 5 adet larva ve pupa görülmesinin ardından Requiem EC 152* ilacı kullanılarak kimyasal mücadele verilebilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Domates tarlalarındaki zararlı böceklerden bazıları şunlardır:

Bitkinin yaprağından öz suyunu emerek tarlalarda yetişen domatesler için risk oluşturan tütün beyaz sineği, mahsullerin kalitesinde düşüşe yol açar. Tarlalarda tütün beyaz sineği larvası görülmeye başladıktan sonra, sineğin nimf evresine varmasıyla, hasattan 3 gün öncesine kadar Arabus SC 240* uygulanabilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Kırmızı örümcekler, bitki öz suyuyla beslenerek yaprakların zayıflamasına ve dökülmesine neden olur. Virüs yayma ihtimali de olan bu zararlıların ürün kaybına yol açmasını önlemek için tarlada yaprak başına 3 ergin örümcek görüldüğünde Arabus SC 240* ilacı kullanılabilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Konukçu bitkinin öz suyu ile beslenen yaprak biti, salgıladığı madde ile kapladığı yaprak üzerinde mantar gelişmesine sebep olur. Tarlada verimliliğin azalmasıyla zarara yol açan yaprak bitinin mücadelesinde, hasattan 3 gün öncesine kadar Movento* ilacı uygulanabilir.

Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Fidenin dikilmesini takip eden 60-80 günlük süre zarfında meyvenin ulaştığı olgunluk düzeyi, domates hasat zamanının belirtecidir. Hasat için geç kalınması, bitkinin çiçeklenmesi ve yeni sürgün oluşumunu olumsuz etkileyerek meyvenin kalitesinin düşmesine yol açacağından, domatesler uygun zamanda toplanmalıdır. Hasat için kuru ve serin havalar tercih edilmeli ve bitkinin meyvesi, avuca alınıp sapı etrafında döndürülerek dikkatlice koparılmalıdır. 

• Milli Eğitim Bakanlığı
• Tarımsal İstatistik
•  Gap Teyap
• Tarım ve Orman Bakanlığı Adana İl Tarım ve Orman Müdürlüğü
•  Ankara Büyükşehir Belediyesi