Arpa Hastalıklarıyla Mücadele

Arpa, insanlık tarihinde evcilleştirilerek beslenme örüntüsüne dahil edilen ilk tahıllardandır. Arpaya yönelik talep, hayvan yemi ve bira üretim alanlarında da oldukça yüksek seviyelere gelmiştir. Ülkemizde en çok ekilen tahıllar arasında yer alan arpadan yüksek verime sahip kaliteli mahsuller elde edilebilmesi için uygun koşullarda yetiştirilmesinin yanı sıra, bitkide meydana gelebilecek hastalıklara karşı mücadele verilmesi de temel gereksinimlerden biridir.

Kökenleri oldukça eski bir geçmişe dayanan arpa, Poaceae familyasına ait kendi kendine döllenen tek yıllık bir kültür bitkisidir. Genellikle dik bir saptan oluşan bitkide başakların her boğumunda üç çiçek yer alır. Bu çiçeklerin döllenme sonrası tohum bağlama durumlarına göre arpalar iki sıralı ve altı sıralı olmak üzere iki ayrı grupta ele alınır. İki sıralı arpa genellikle kışlık olarak yetiştirilirken, verimli toprakları seven altı sıralı arpalar yazlık olarak yetiştirilir. Dünyada ve Türkiye’deki arpa tarımına bakıldığında seyrek başaklı arpa türlerinin daha sık yetiştirildiği görülür. Arpa taneleri iç kavuz damarları ve renk açısından da çeşitlilik gösterir. Kültüre alınan ve ticari yönden tercih edilen arpa türlerinde taneler kavuzludur. Bu tür arpalar malt üretiminde de sıklıkla tercih edilir.

Arpa yetiştiriciliği için ideal koşullar şu şekildedir:

• 0°C ile 18°C arasında sıcaklık
• Yüzlek köklerin kolay sömürebileceği, besin yönünden zengin toprak
• Kırda, sulamadan yetiştirilen arpa için organik madde içeriğinin %5 olduğu nötr reaksiyonlu ve iyi havalanan milli toprak
• Humuslu veya tınlı toprak

Arpa yetiştiriciliğinde diğer tahıllarda olduğu gibi toprağın verimliliğinin korunması için ekim nöbeti yöntemi uygulanarak, diğer kültür bitkileriyle münavebe yapılır. Arpa ekiminde buğdaydan önce veya sonra ekim gerçekleştirilmesinden kaçınılmalı ve üst üste arpa ekimi gerçekleştirilmemelidir. Arpa kuru koşullarda mercimek ve buğday ile; sulu koşullarda ise pamuk, sebze, mercimek ve soya, yer fıstığı, mısır, ayçiçeği gibi ikinci ürünlerle münavebeye girer. Ekildiği topraktan fazla tuz çektiği için ekim nöbeti sonrasında toprakların çoraklaşması ve alkalileşmesinde önleyici bir rol üstlenmesiyle topraktaki verimliliğin sürdürülmesi bakımından oldukça yardımcıdır.

Arpa tarımında kuru veya sulu koşullara bağlı olarak gerekli dozlarda azotlu ve fosforlu gübre verilir. Yemlik arpalarda beklenen yüksek protein oranının sağlanmasında azotlu gübreler oldukça önemlidir. Matlık üretilecek arpalarda ise daha düşük protein oranı talep edildiğinden dolayı azotlu gübrenin fazlasından kaçınılması ve gübrelemede geç kalınmaması gerekir. Gübreleme işlemi ekim sırasında fosforlu gübrenin tamamı ile azotlu gübrenin yarısı mibzerle banda verilerek, kardeşlenme döneminin başında ise diğer yarısı toprak yüzeyine serpilerek gerçekleştirilir. 

Arpa, sulama gerektirmeden yetiştirilen bir tahıl olsa da kuraklığın olduğu dönemlerde sulama suyu ile bitkinin ihtiyacı karşılanmalıdır. Sulamanın gerekli olduğu koşullar varsa eğer; ilki sapa kalkma evresinde, diğeri ise süt olum evresinde olacak şekilde iki defada sulama tamamlanır. Gelişim evresinde bitkinin strese girmemesi açısından su ihtiyacının oluşmaması önemlidir. 

Arpanın gelişimine etki eden ve sorunsuz bir mahsul için bitkinin korunması gereken hastalıklar şunlardır:

Arpada açık rastık görülmesiyle hastalık etmeni olan sporlar bitkinin başaklarında birikerek siyah toz yığını görünümü alır. Rüzgarla dağılan sporlar hastalığın tarlada yayılmasına yol açar. Hastalığa karşı alınacak kültürel önlemler arasında yüzeysel ekim yapmak ve dayanıklı arpa türlerinin ekimine öncelik tanımak yer alır. Ayrıca açık rastık ile mücadele için Lamardor New* arpa ilacından faydalanılabilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Kapalı rastık hastalığına yakalanan bitkilerde başaklar içi sporlarla dolu olan gri veya siyah tonlarında ince bir zar ile kaplanır. Özellikle arpanın sarı olum döneminde hastalık kendini belli eder. Arpa tanelerinde kaliteyi düşürerek ürün kaybına yol açan kapalı rastığa karşı 100 kg tohum başına 50 ml olacak şekilde Lamardor New* ilacı kullanılarak önlem alınabilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Kışlık ekimin yapıldığı tarlalarda hakim olan yaprak çizgi hastalığı arpanın gelişim döneminde yapraklarda oluşan sarı çizgilerle ayırt edilir. İlerleyen aşamalarda bu çizgiler kahverengi bir görünüm alır. Bitkinin boyunda kısalmalara yol açabilen hastalık, bitkinin tamamen kuruyarak tanelerinin kalitesinde düşmelere neden olur. Arpanın verimini düşüren yaprak çizgi hastalığından bitkiyi korumak için Lamardor New* ile kimyasal mücadele verilebilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Hasat zamanı tanedeki nem oranı, kullanılacak olan makineler dikkate alınarak belirlenir.

• Henüz tümüyle kurumamış olan arpanın hasadında kavuzlarda renk değişikliği meydana gelir ve dolayısıyla ürün kalitesi düşer. Bunu önlemek için tanelerin nem oranının %13’ün altına düştüğü zaman beklenir.
• Biçerdöver kullanılacaksa başaktaki tanelerin avuçta ovulmasıyla kolaylıkla ayrılıp ayrılmadıklarına bakılarak toplama işlemi yapılır. (Biralık arpalarda tanelerin kırılmasını önlemek için biçerdöver ayarına dikkat edilmesi gerekir.)
• Hasadın tırpan veya orakla yapılacağı durumlarda ise bitkinin sarı olum dönemi ve genellikle çiğ düştüğü sabahın erken saatleri tercih edilmelidir.

Faydalanılan Kaynaklar:

-          İstanbul İl Tarım ve Orman Müdürlüğü

-          Tarım Kütüphanesi

-          Ondokuz Mayıs Üniversitesi

-          Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı