Elma Hastalıklarıyla Mücadele

Yetiştirme faaliyetleri yaklaşık 4000 yıl öncesinden bugüne dek uzanan elmanın serüveni Güney Kafkasya’da başlayarak Anadolu’ya uzanmıştır. Ülkemizde halen yoğun bir şekilde yapılan elma yetiştiriciliğinde, bakım işlemlerine ek olarak mahsulde zararlara yol açacak elma hastalıklarına karşı etkili bir mücadele verilmesi gerekir.

Gülgiller (Rosaceae) familyasına ait bir bitki olan elmanın yabani türleri bulunduğu gibi, doğal veya yapay yollarla melezleşerek ortaya çıkmış, kültür elması olarak anılan yaygın türleri de mevcuttur. Kültür elması ağacı yayvan görünümlü olup 8-10 metrelik taca sahiptir. İki metre derinliğe dek ulaşabilen köklere sahip olan elma ağacının büyüyüp gelişmesine fayda sunan ve üzerinde meyve dallarının oluştuğu odun dalları bulunur. Boğum aralarına ve uzunluklarına bağlı olarak meyve dalları topuz, kargı, dalcık ve çıtanak olarak ayrıştırılır. 

Elma ağaçları yaprak, sürgün ve çiçek gözleri olmak üzere botanik açıdan 3 farklı göze sahiptir. Bitkinin çiçekleri taç ve çanak yapraklardan oluşur ve çok sayıda erkek organ ile daha az sayıda dişi organ bulundurur. Bitkide döllenmenin gerçekleşmesi için bahçeye ana çeşidin yanı sıra dölleyici çeşitler dikilmeli ve tozlanmayı sağlayacak kadar arı bulundurulmalıdır. Elma ağacının meyvesi ise çiçek tablasının kalınlaşmasıyla ortaya çıkan yalancı bir meyve olarak nitelendirilir. 

Elma türleri olgunlaşma dönemleri temel alınarak güzlük, kışlık ve yazlık olmak üzere sınıflandırılır. Dünya çapında 6500’ten fazla türe sahip olan elmanın yetiştiriciliği en çok yapılan türleri ise şunlardır:

• Jerseymac,
• William’s Pride,
• Gala,
• Red Chief,
• Starkrimson Delicious,
• Starkspur Golden Delicious,
• Granny Smith.

Elma, soğuk ılıman iklim bitkisi olarak sert kışlara karşı yüksek dayanıklılık sergiler. Yüksek sıcaklık sevmeyen elma, sıcaklığın 40°C’nin üzerine çıktığı koşullarda gelişimini sürdüremez ve bitki bu durumdan zarar görür. Yüksek ışık yoğunluğunun bulunması, elmanın renklenmesinde olumlu etki yaratır. Yetiştirilme sürecinde kış dinlenmesine ihtiyaç duyan elma, diğer meyvelere kıyasla daha uzun soğuklama gereksinimine sahiptir. Yeterli soğuklama olmadığı koşullarda çiçekler ölmeye başlar. Bitkinin soğuklama isteği dikilen türe bağlı olarak değişirken gerekli soğuklama süresi ise bitkinin yetiştirildiği bölgelere göre değişkenlik gösterir. İlkbahar aylarına yaklaşıldığında elmanın soğuğa karşı dayanımı azalır ve tomurcuklanma evresi öncesiyle meyvelerin çok küçük olduğu dönemler bitkinin soğuğa karşı maksimum düzeyde duyarlılık gösterdiği zamanlardır.

Elma yetiştiriciliğinde kireçli ve humuslu, tınlı-kumlu, geçirgen ve nemli topraklar ideal ekim alanlarıdır. Ancak bitkinin demir alımının engellenmesini önlemek için topraktaki kireç düzeyinin fazla olmamasına dikkat etmek gerekir. Toprağın pH düzeyinin 6-6,5 aralığında olması ve yaklaşık 2 m derinlik elma için yeterlidir. Elmadan verimli ürünler elde etmek için toprağın alt yapısının uygun olması önemlidir. Kök gelişiminin süreceği alt toprak sert olmamalı ve bu katmanda yer alan suyun dikim öncesinde uzaklaştırılmış olması gerekir. Kökün yayılımına izin veren alt toprak yapısına sahip araziler elma yetiştiriciliği için ideal alanlardır.

Elma yetiştiriciliğinde öne çıkan önemli nokta, bitki kendisini dölleyemediği için bahçeye dikilecek olan ana çeşidin %10-15’i kadar dölleyici çeşit ekilmesidir. Dölleyici çeşitler, ana çeşitten maksimum 12 ile 15 m uzaklıkta olmalı ve tozlanmayı sağlamak adına bahçede 4 dekara bir kovan denk gelecek şekilde arı yerleştirilmelidir. Elma fidanları tercih edilirken sertifikalı olanlara yönelmeli ve fidanlar alındıktan hemen sonra bekletilmeden dikilmelidir. Bu esnada derin dikimden kaçınılmalı ve takip eden süreçte dikim budaması yapılmalıdır. Dikkat edilmesi gereken bir diğer husus ise ağacın kuvvetli gelişimini önlememek adına aşı noktasının toprak yüzeyinden 10-20 cm yükseklikte olmasıdır. 

Elma bitkisinin yetiştirme teknikleri arazi, dikilecek tür ve fidan sayısı, toprak yapısı ve iklim gibi birçok değişkene bağlı olarak farklılık gösterir. Arazi şekli ve fidan sayısından yola çıkılarak dikim şekli kare, dikdörtgen, üçgen veya satranç olacak şekilde belirlenir. Düz bir yapıya sahip olan taban arazilerinde çoğunlukla kare dikim tercih edilir. Fidanların dikim sıklığı ise toprağın yapısına ve iklime bağlı olarak değişir. Nemli yerlerde havalanmanın sağlanması için aralıklı dikim gerçekleştirilir, kuraklığın sürdüğü bölgelerde ise daha sık dikim yapılır. Zengin ve verimli topraklarda mesafe daha fazla tutulur, zayıf toprağa sahip arazilerde ise daha az aralıklı dikim gerçekleştirilir. Dikilecek olan elma türü de dikim aralıklarını belirleyici unsurlar arasında yer alır. Bodur elma ağaçlarının yetiştirilmesinde yıkılmayı önlemek ve meyvenin yüküne destek olmak üzere telli terbiye sistemi veya direk dikiminden faydalanılır.

Elma bitkisinden verim alarak yüksek kaliteli ürünler elde etmek için dengeli bir gübreleme ve sulama gerçekleştirilerek uygun bakımlarının yapılması gerekir. Bitkinin beslenmesi için toprağın durumu, ağacın büyüme gücü ve yaşı, alınan ürün miktarı gibi birtakım değişkenler dikkate alınarak uygun gübre miktarı belirlenebilir. Bunun için toprak ve yaprak analizlerinden faydalanarak her yıl tahlil sonuçlarına göre uygun miktarda gübreleme gerçekleştirilmelidir. Elmada, fidan dikiminden hemen önce temel gübreleme ile toprak zenginleştirilmelidir. Elma yetiştiriciliğinde kullanılan ve meyvede dökülmeyi azaltan azotlu gübrelerin elmalar olgunlaşmadan önce tükenmiş olmasına dikkat edilmelidir. Ek olarak verilen fosforlu gübreler ile ağacın çiçek bağlaması desteklenmeli ve potasyum takviyeleriyle meyve kalitesine olumlu katkı sağlanmalıdır. 

Elma bahçesinde sulama yıllık yağışa ve dağılımına bağlı olarak ve ağacın büyüklüğü ile toprak tipi de göz önüne alınarak gerçekleştirilir. Elma, saçak köklere sahip olduğu için diğer meyvelere kıyasla daha fazla su ihtiyacına sahiptir. Uygun sulama zamanının belirlenmesi için toprak elle kontrol edilerek damla yöntemiyle sulama yapılır. Kurak geçen yaz dönemleri boyunca bitkinin sulanarak köklerinin nemli kalması sağlanmalıdır. 

Elma yetiştiriciliğinde en önemli bitki bakımlarından diğerleri ise budama ve meyve seyreltme işlemleridir. Budama işlemi temelde dikim budaması, şekil budaması, mahsul budaması ve gençleştirme budaması olarak sınıflandırılır. Bitkinin budanmasında elmanın türüne bağlı olarak modifiye lider (değişik doruk dallı) terbiye sistemi veya ince iğ terbiye sistemi uygulanır. 

Elmada meyve tutulumu yüksek olduğundan ürün kalitesini koruyabilmek için elle seyreltme veya çiçeklenmeden sonra meyvelerin henüz genç olduğu aşamada kimyasal maddeler aracılığıyla meyve seyreltme işlemi gerçekleştirilir. Bunlara ek olarak, elma yetiştiriciliği uzun soluklu bir yatırım olduğundan meydana gelebilecek tahribatlardan kaçınabilmek için bitkinin ana zararlılardan ve elma hastalıklarından korunmasına yönelik önlemler alınması şarttır.

Elma bahçelerinde ortaya çıkarak bitkide en fazla tahribata yol açan hastalıklardan birisi şudur:

Fungal bir hastalık olan elma karalekesi, bitkinin yaprakları üzerinde yeşil renkte yağ lekesine benzer bir görünüm ile baş göstererek, ilerleyen aşamalarda kadifemsi siyah bir görüntüye ulaşır. Bu görünüm meyveler üzerinde de gözlenir ve şiddetli olduğu durumlarda ürün kalitesini oldukça düşürür. Etkili bir mücadele için Champ Formula* elma ilacı kullanılması önerilir.

*Önemli uyarı: Bitki koruma ürünlerini dikkatli kullanınız. Kullanmadan önce mutlaka etiketi ve ürün bilgilerini okuyunuz.

Elma hasat zamanı yetiştirilen türe bağlı olarak değişir. Bitkide meyveler ağaç olumunda hasat edilir ve soğuk hava depolarında muhafaza esnasında yeme olumuna ulaşır. Buna karşılık, yazlık elmalar henüz ağaçtayken yeme olumuna ulaşarak bu olgunluğa eriştiğinde toplanır. Elma bahçelerinde hasat iki veya üç kez olacak şekilde yapılır ve ilk hasatta dıştaki meyveler toplanır. İnce kabuklu ve hassas bir ürün olması nedeniyle meyvelerin toplanması esnasında hasar almamalarına özen gösterilmelidir. 

Kaynakça:

-          Tohum Dağıtıcıları Alt Birliği

-          Adana İl Tarım ve Orman Müdürlüğü

-          Isparta İl Tarım ve Orman Müdürlüğü

-          Tarım Kütüphanesi

-          Ankara Üniversitesi